طبق ماده ۲۴ قانون تجارت:
سهم قسمتی است از سرمایه شرکت سهامی که مشخص کننده میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی می باشد.
اوراق سهام سندی قابل معامله است که به ٢صورت اوراق سهام با نام و اوراق سهام بی نام می باشد.
اوراق سهام با نام
در سند اوراق سهام حتما باید نام شخص ذکر شود و در دفتر سهام شرکت لحاظ شود و در صورت انتقال،حسابداری شرکت این روند انتقال را باید در دفتر ثبت سهام قید کرده و شخص انتقال دهنده یا موکل باید دفتر شرکت را امضا نماید.
اوراق سهام با نام را میتوان با ١بار انتشار در روزنامه کثیرالانتشار به سهام بی نام تبدیل کرد.
اوراق سهام بی نام
حسابداری شرکت در سند آن نام شخص دربردارنده سهام را قید نمی کند و سند آن به صورت حامل و دارنده آن مالک محسوب می شود. اوراق سهام بی نام را میتوان به اوراق سهام با نام تبدیل کرد
که باید ٣ نوبت و هریک به فاصله ۵ روز در روزنامه کثیرالانتشار درج شود.
طبق ماده ماده ۲۵ قانون تجارت:
اوراق سهام باید متحدالشکل و چاپی و دارای شماره ترتیب بوده و به امضای لااقل دو نفر که به موجب مقررات اساسنامه تعیین می‌شوند برسد.
طبق ماده ماده ۲۶ قانون تجارت:
در ورقه سهم نکات زیر باید قید شود:
۱-نام شرکت و شماره ثبت آن در دفتر ثبت شرکت‌ها.
۲-مبلغ سرمایه ثبت شده و مقدار پرداخت شده آن.
۳-تعیین نوع سهم.
۴-مبلغ اسمی سهم و مقدار پرداخت شده آن به حروف و به اعداد.
۵-تعداد سهامی که هر ورقه نماینده آن است.
١-سهام عادی( Common stock)
٢-سهام ممتاز( Preferred stock)
سهام عادی( Common stock)
یکی از رایج ترین انواع اوراق بهادار است و مالکیت درصدی از سهام یک شرکت را نشان می دهد.
اگرچه دارندگان سهام عادی مالکان شرکت هستند ولی در دریافت سود الویت ندارند و الویت با سهامداران ممتاز است بنابراین سهامداران عادی ممکن است بیشترین ریسک در سود را داشته باشند.
سهام عادی دارای دو ارزش اسمی و بازاری است. ارزش اسمی معادل ۱۰۰۰ ریال است، ارزش بازاری عدد ثابتی ندارد
چرا که به عواملی مانند: میزان عرضه و تقاضا،عملکرد،میزان محبوبیت و معاملات یک شرکت وابسته است.
ارزش بازاری در معاملات یک سهم به کار می‌رود دارندگان سهام عادی در جلسات سالانه و مجامع شرکت حضور دارند.
همچنین در صورت تقسیم سود، بخشی هم به آنها می‌رسد. البته میزان حق رای،به میزان دارایی افراد از سهام شرکت مربوط است.
به عبارت بهتر،هر سهمی که ممتاز نباشد و سودی از پیش برای آن مشخص نشده باشد، سهام عادی است.
١-درصورت سوددهی شرکت،به آنها نیز سود تعلق خواهد گرفت.
٢-دارای حق رای در مجامع عمومی و فوق العاده هستند.
٣-حق تقدم در خرید سهام جدید دارند.
۴-حق اطلاع از فعالیت‌های شرکت دارند.
۵-در زمان انحلال و پس از تسویه بدهی‌ها،باقی‌مانده دارایی بین آنها تقسیم خواهد شد.
۶-مالکیت بر شرکت،به میزان سهم خریداری‌شده مربوط است.
٧-در صورت ورشکستگی و کمبود سرمایه،سهام داران مسئولیتی در قبال بدهی شرکت ندارند.
٨-تاریخ سررسید ندارند و ناشران این نوع از سهام،ملزم به بازخرید این اوراق نیستند.
بیشترین ریسک به سهام داران عادی وارد می‌شود.
چراکه در صورت زیان‌ده بودن یا کاهش میزان سود،ارزش بازاری سهام عادی کاهش خواهد یافت.
از طرفی در زمان انحلال یا ورشکستگی،پس از فروش دارایی شرکت،ابتدا تسویه بدهی‌های شرکت انجام می‌شود
سپس پرداخت حقوق سهام داران ممتاز و در آخر باقی‌مانده دارایی،بین سهام داران عادی تقسیم می‌شود.
به همین علت،کارشناسان معتقدند که سهامداران عادی، مالک نهایی شرکت هستند.
سهامداران عادی،به میزان تعداد سهام خود حق رای دارند.
البته این جمله به آن معنی نیست که می‌توانند نظرات شخصی خود را روی شرکت اعمال کنند،اما توانایی استفاده از حق رای خود را دارند.
سهام داران عادی،حق تقدم برای خرید سهم نیز دارند.
به عبارت بهتر بعد از افزایش سرمایه،شرکت می‌تواند سهام جدیدی ارائه کند که باعث کاهش ارزش بازاری سهم می‌شود.
برای جلوگیری از کاهش ارزش دارایی سهام داران فعلی، اولویت و حق تقدم با آن‌هاست که بر اساس میزان سهمی که دارند،مشخص می‌شود.
سهام ممتاز ( Preferred stock)
واژه ممتاز بدین معنی است که پرداخت سود این سهام،نسبت به سود سهام عادی اولویت داشته و باید به‌طور کامل پرداخت شود.
حتی اگر شرکت به هر دلیل ورشکسته شود.
سهام ممتاز،جزء سهام سرمایه ای می‌باشد که در قانون تجارت آن را پذیرفته‌است.
سهام ممتاز به سهامی گفته می شود که بر سهام بانام و بی نام در سود و سرمایه شرکت برتری دارند و در موقعی که شرکت نیاز به افزایش سرمایه داشته باشد ولی کسی حاضر به خرید نشود
ممکن است سهام ممتاز منتشر نماید همین طور وقتی شرکتی بخواهد تعدادی از اشخاص سرشناس و با اعتبار را وارد و سهیم در شرکت نماید.
به عنوان مثال : اگر شرکت به اشخاص بصیر ( با تجربه ) و صاحب نظر و کارشناس در امر اقتصادی احتیاج داشته باشد سهامی به نام سهام ممتاز به آن ها داده و قیمت آن ها ر ا دریافت می کند
و از جمله: امتیازی که به دارندگان آن ها می دهد این است که در مجمع عمومی عادی برای هر سهم ممتاز دو حق رای وجود داشته باشد
و یا اینکه به علت افزایش فوری سرمایه،سهامی منتشر نمایند، که ۱۰% از منافع آن ابتدا بین دارندگان سهام ممتاز تقسیم و بقیه منافع بین سایر دارندگان سهام اعم از عادی و ممتاز تقسیم گردد و یا در صورت انحلال شرکت ابتدا قیمت اسمی سهام ممتاز پرداخت شود و بعد بقیه بین صاحبان سهام بانام و بی نام تقسیم گردد.
البته سهام ممتاز در صورتی قابل انتشار هستند که اساسنامه شرکت اجازه انتشار آن را داده باشد و یا اینکه مجمع عمومی فوق العاده آن را تصویب نماید.
این مزایا شامل حق رای بیشتر، حق تقدم برای سهم جدید، معامله سهم با مبلغی کمتر از ارزش اسمی،تخصیص درصدی مشخص از دارایی و سود و مواردی از این دست می‌شود.
خرید و فروش این نوع از سهام به قوانین شرکت وابسته است و شرایط مختلفی برای آن وجود دارد.
١-هنگامی که شرکت به افزایش سرمایه نیاز دارد با دادن امتیازاتی به سهامداران آن هارا خواهان ورود به سرمایه شرکت می کنند،در موارد بسیار سود ثابتی برای دارندگان سهام ممتاز در نظر گرفته می شود.
٢-در بسیاری از شرکت ها هیئت مدیره از بین اشخاصی که سهام ممتاز دارند صورت می پذیرد.
٣-در بعضی از شرکت ها به سهامدارانی که سهام ممتاز دارند حق رای بیشتر داده می شود،اما در بعضی از شرکت ها طبق اساسنامه برای سهامداران ممتاز حق رای قائل نمی شود.
۴-صاحبان سهام ممتاز،مالک بخش مشخصی از سهام یک شرکت هستند که از پیش و در ابتدای قرارداد تعیین شده است.
۵-این نوع از سهام نیز فاقد سررسید است.
۶-اعمال تخفیف در پرداخت مبلغ اسمی وجود دارد.
٧-سود بیشتری به سها‌داران ممتاز پرداخت می‌شود.
٨-زیان شرکت‌ها به سهامداران ممتاز مربوط نخواهد شد.
٩-به سهامداران ممتاز،سود پرداخت می‌شود.
اما به دلیل اینکه سوددهی مشخص نیست،پرداخت سود تضمینی ندارد و معمولا سود، مبلغی از پیش تعیین‌شده و ثابت است.
۱۰-در زمان پرداخت سود، سهامداران ممتاز اولویت دارند. همچنین در زمان ورشکستگی، پس از فروش کل دارایی‌های شرکت، ابتدا حقوق سهامداران ممتاز پرداخت می‌شود.
۱۱-اصولا سهامداران ممتاز بر اساس شرایطی که شرکت منتشر کننده تعیین می‌کند، از شرکت سهم دارند و منفعت می‌برند.
۱-اعمال تخفیف در پرداخت مبلغ اسمی سهام.
۲-اختصاص دادن سود بیشتر به سهام ممتاز.
۳-پرداخت مبلغ اسمی سهام به سهامداران سهام ممتاز قبل از انحلال شرکت هنگامی که موضوع انحلال مطرح باشد.
۴-اعمال نظر در خصوص تعیین مدیران شرکت یا برتری آراء سهامداران ممتاز نسبت به سهامداران عادی.
۵-مستثنی کردن سهامداران ممتاز از اعمال زیان عملکرد.
١-سهامداران ممتاز ادعای بیشتری نسبت به دارایی ها و درآمدهای شرکت دارند،این در طول دوران رونق که شرکت درآمد خوبی دارد و تصمیم به توزیع سود سهام به سرمایه گذاران می‌گیرد، درست است.
در این صورت وقتی تصمیم سود انجام می شود سهامداران ممتاز باید قبل از سهامداران عادی پرداختی خود را دریافت کنند
اما این ادعا در دوران رکود بازار هنگامی که سهامداران عادی در آخر صف برای دریافت سود قرار می گیرند اهمیت پیدا می کند به این معنی که وقتی شرکت می خواهد تسویه حساب کند ابتدا سهامداران ممتاز و سپس سهامداران عادی پرداختی خودرا می گیرند.
٢-اینکه سود سهام ممتاز از سهام عادی متفاوت و معمولاً بزرگ‌تر است، وقتی شما یک سهام ممتاز می‌خرید،انتظار دریافت سود سهام خواهید داشت زیرا سود در فواصل منظم پرداخت می‌شود.
این ضرورتاً برای سهامداران عادی صدق نمی‌کند،چراکه هئیت مدیره شرکت تصمیم می‌گیرد که آیا سود سهام پرداخت کند یا نه.
به خاطر این ویژگی،سهام ممتاز نوعاً به اندازه سهام عادی نوسان ندارند و میتوان بعضی‌اوقات به‌عنوان اوراق با درآمد ثابت طبقه‌بندی شوند.
غیر از این ویژگی،حقیقت دیگری که وجود دارد این است که سود سهام ممتاز معمولاً تضمین شده است،یعنی اگر شرکت یک سال سودی پرداخت نکند،در پایان سال دوم باید ابتدا سود سال اول و دوم سهامداران ممتاز را پرداخت و سپس سود سال دوم سهامداران عادی را بپردازد.
۱-درصد معینی از سود شرکت به شرکای ممتاز واگذار می شود.
۲-اگر شرکت سودی نداشته باشد، به میزان آن مبلغ معین به شرکای ممتاز بدهکار می‌شود.
۳-سود این نوع از سهام، قبل از سود سهام عادی پرداخت می‌شود.
۴-شرکای ممتاز نسبت به سایر شرکا، برای طرف معامله شدن با شرکت،حق تقدم دارند.
۵-دارندگان سهام ممتاز در خریدن سهام جدید از شرکت حق تقدم دارند.
۶-در زمان انحلال شرکت،پس از تصفیه بدهی‌ها ابتدا حقوق دارندگان سهام ممتاز پرداخت می‌شود.
۱-گاهی برای دارندگان سهام ممتاز حق رأی اضافی درنظرگرفته می‌شود.
۲-گاهی برخی امتیازات کیفی به رأی اختصاص داده می‌شود. مثلا شرکت ممکن است تصمیم‌گیری در خصوص مسأله خاصی را وابسته به رأی سهامداران ممتاز کند.
۳-ممکن است شرکت این امتیاز را برای شرکای ممتاز لحاظ کند که اعضای هیئت مدیره فقط از میان دارندگان سهام ممتاز انتخاب شوند.
طبق ماده ۴۲ قانون تجارت:
هر شرکت سهامی می‌تواند به موجب اساسنامه و هم چنین تا موقعی که شرکت منحل نشده است طبق تصویب مجمع عمومی‌فوق‌العاده سهام،سهام ممتاز ترتیب دهد.
امتیازات این گونه سهام و نحوه استفاده از آن باید به طور وضوح تعیین گردد.
هر گونه تغییر در‌امتیازات وابسته به سهام ممتاز باید به تصویب مجمع عمومی فوق العاده شرکت با جلب موافقت دارندگان نصف به علاوه یک این گونه سهام انجام‌گیرد.
سهامی است که سود آن قابلیت جمع شدن را دارد و در صورت تاخیر در پرداخت سود ،جمع مبلغ سود معوقه به صاحبان سهام ممتاز پرداخت می شود که نسبت به سهامداران عادی در الویت هستند.
سود انباشته شده از سال های قبل به علاوه سود سال جاری به سهامدار سهام ممتاز داده می شود.
بدون در نظر گرفتن سود سال های قبل،سود سال جاری به سهامدار سهام ممتاز داده می شود.
سود سال های قبل در حالت جمع شونده به همراه سود سال جاری به سهامداران ممتاز داده می شود بعد از آن سود سهامداران عادی داده می شود و در آخر سود باقی مانده بین سهامداران ممتاز و سهامداران عادی تقسیم می شود.
ابتدا سود سال های قبل و سود سال جاری به دارندگان سهام ممتاز پرداخت می شود و سپس به سهامداران عادی به نسبت سهمی که دارند سود تعلق می گیرد.
بعد از آن سهامداران ممتاز در مقدار سود باقی مانده با توجه به درصد محدود معین شده با سهامداران عادی شریک خواهند شد.
از آنجایی که سهام ممتاز با نام است نقل و انتقال این سهام تابع مقرراتی است که در اساسنامه ذکر شده باشد.
در واقع این سهام به کسانی تعلق می گیرد که شرایط مالی ،اعتباری و.. را داشته باشند و باقی افراد دارای سهام ممتاز باید موافقت خود را برای این نقل و انتقال اعلام کنند.
با انتقال سهم یا فوت سهامدار ممکن است ممتاز بودن سهم از بین برود و سهام عادی تلقی شود.
سهام ممتاز ویژگی‌های اوراق بدهی نظیر اوراق قرضه که سود ثابت دارند و اوراق مالکیت نظیر سهام که پتانسیل افزایش قیمت دارند،با هم ترکیب می‌کند.
با این‌حال جزئیات سهم ممتاز شرکت های مختلف ممکن است با یکدیگر متفاوت باشد که این جزئیات به هنگام انتشار این نوع سهام مشخص و اعلام می‌شود.
سهام ممتاز از جهاتی شبیه اوراق بدهی مانند اوراق قرضه که سود ثابت دارد و از جهاتی مانند اوراق مالکیت مانند سهام که سود افزایشی دارد است.
